صفر تا صد ویراستاری – قسمت سوم

نکته ۵:
نکته‌ای دربارۀ املای «اِ/عه/ئه/اِه»:

«اِ» شبه‌جمله‌ای است که برای بیان تعجب و شگفتی به کار می‌رود و املایش به همین صورت صحیح است.

نکته ۶:
واژه‌ی پرکاربرد (راجع ‌به) که به اشتباه به صورت راجب یا راجبه نوشته می‌شود را هم بهتر است بیاموزیم.

نکته ۷:
برخوردار بودن فقط برای امور مثبت و ستوده کاربردی است‌.
مثلا نمی‌توان گفت: «این خانه از نمای زشتی برخوردار است.»

نکته ۸:
برعلیه، واژه غلطی است و کاربرد صحیح آن علیه است، چون علیه، خود به ‌معنای بر می‌باشد.

نکته ۹:
«بُرهه»
کلمه ی عربی بُرهه به‌معنای «پاره‌ای (طولانی) از زمان» به‌همین صورت نوشته می‌شود. نوشتن آن به‌صورت برحه غلط است. (بُرهه در فارسی به ضمّ اول و در عربی هم به ضمّ و هم به فتح اول تلفظ می‌شود.) «برهه‌ای از شب گذشته بود» یعنی «پاسی از شب گذشته بود».

نکته ۱۰:
آیا «بزار» املای گفتاریِ «بگذار» است؟
عده‌ای در نوشته‌های گفتاری، فعل «گذاشتن» را با «ز» می‌نویسند و وقتی به آن‌ها ایراد می‌گیرند که مثلاً «بزار» درست نیست، می‌گویند:
«بزار» املای گفتاری «بگذار» است.
‌
واضح است که این گفتار غلط است.
در محاوره نویسی، بحث تفاوت تلفظ واژه در زبان رسمی و گفتاری مطرح است؛ به این معنی که حرف یا حرف‌هایی از واژه را حذف یا عوض می‌کنیم تا تلفظ گفتاری را نشان دهیم؛ مثلاً «می‌روم» را می‌نویسیم «می‌رم» و «خانه» را می‌نویسیم «خونه» و «دیگر» را می‌نویسیم «دیگه».

ولی هیچ‌وقت در املای گفتاری، دو حرف هم‌آوا را به هم تبدیل نمی‌کنیم؛ برای مثال، هیچ‌وقت «شاه‌نشین» را «شاح‌نشین» و «مطلوب» را «متلوب» و «مسواک» را «مصواک» نمی‌نویسیم.
تبدیل‌کردن «ذ» به «ز» هم همین‌طور است. «بزار» فقط املای غلطِ «بذار» است. املای گفتاری «بگذار» فقط و فقط «بذار» است.
‌
نکته دیگری را هم که در شکسته‌نویسی باید در نظر بگیریم این است که املای اصلی واژه و حتی نقش آن در تشخیص صورت شکسته بسیار اهمیت دارد.
در واقع، زبان فارسی در ابتدا به‌صورت نشکسته به نوشتار درآمده و بعد از قرن ‌ها، شکل شکسته نیز پیدا کرده است. این است که صورت املایی اصلی برای زبان‌ور، املای پیوسته است و چشم زبان‌ور در نوبتِ اول با املای نشکسته ی واژه‌ها آشنا است. درواقع، صورت‌های شکسته را از روی املای نشکسته ی کلمه و دخل ‌و تصرف‌هایی که در آن شده، می‌شناسند؛ یعنی مثلاً املای «هندوانه» و «می‌خواهیم» و «دارد» را در ذهن دارند و برمبنای آن، «هندونه» و «می‌خواییم» و «داره» را تشخیص می‌دهند.
‌
تشخیص «بذار» نیز به همین ترتیب است: مخاطب املای «بگذار» را در ذهن دارد و وقتی با «بذار» روبه‌رو می‌شود، می‌بیند که فقط «گ» حذف شده و بقیه ی کلمه با همان املای شناخته‌شده است و درنتیجه، درمی‌یابد که «بذار» شکسته ی «بگذار» است. نوشتن «بزار» این پیوستگی املایی، میان صورت نشکسته و شکسته را از بین می‌برد.

نویسنده و محقق: پناه سازگار (فاطمه حاجی‌حسینلو)

منابع:
غلط ننویسیم ابوالحسن نجفی
متون ادب فارسی دکتر عبدلله‌زاده
دستور زبان فارسی ۱ و ۲ حسن انوری و حسن احمدی گیوی
دستور زبان فارسی دکتر ناتل خانلری
آموزش ویراستاری و درست‌نویسی دکتر ذوالفقاری
دستور زبان فارسی محمد روایی و جهانگیر معصومی
دستور زبان فارسی پنج استاد
گیسوی سخن علی اکبر کیوان فر